Tôi rất vinh dự được có mặt tại lễ phát
bằng tốt nghiệp của các bạn ngày hôm nay tại một trường đại học danh giá
bậc nhất thế giới. Tôi chưa bao giờ có bằng tốt nghiệp đại học.
Nói một cách trung thực nhất thì thực
ra, tôi chưa bao giờ học đại học. Ngày hôm nay, tôi muốn kể cho các bạn
nghe ba câu truyện đã từng xảy ra trong cuộc đời tôi. Chỉ như vậy thôi,
không có gì to lớn, chỉ đơn giản là ba câuchuyện.
Câu chuyện thứ nhất là về việc kết nối những dấu chấm
(Connecting the dots – nối những dấu chấm từ hàng vạn cái chấm hỗn độn – để thấy con đường mình sẽ phải đi)
Tôi đã bỏ học chỉ sau sáu tháng theo học
trường cao đẳng Reed, tôi lưu lại đó tạm thời trong vòng 18 tháng nữa
trước khi tôi chính thức rời trường Reed.
Tại sao tôi lại bỏ học?
Tôi
đã bắt đầu điều đó khi tôi mới được sinh ra. Mẹ ruột của tôi là một nữ
sinh viên trẻ, độc thân và bà đã quyết định cho tôi đi làm con nuôi. Bà
thực sự muốn tôi được làm con nuôi của những người đã tốt nghiệp đại
học. Vì thế, tất cả mọi chuyện đã được sắp đặt để tôi trở thành con nuôi
của một cặp vợ chồng luật sư. Tuy nhiên, tất cả chuyện đó đã bị thay
đổi ở phút cuối cùng khi tôi vừa cất tiếng khóc chào đời, họ đã đổi ý và
muốn nhận một đứa bé gái làm con nuôi chứ không phải tôi.

Chính vì thế, bố mẹ nuôi của tôi hiện
giờ đã nhận được một cú điện thoại vào lúc nửa đêm hỏi có muốn nhận tôi,
một đứa bé trai được sinh ra không mong đợi, làm con nuôi hay không. Bố
mẹ tôi đã trả lời rằng tất nhiên rồi. Tuy nhiên, sau đó, mẹ ruột của
tôi biết được mẹ nuôi tương lai của tôi chưa tốt nghiệp đại học và bố
nuôi của tôi chưa tốt nghiệp trung học, bà đã từ chối ký vào giấy tờ
giao nhận con nuôi. Một vài tháng sau bà mới đồng ý khi bố mẹ nuôi của
tôi hứa sẽ cho tôi đi học đại học.
17 năm sau, tôi cũng vào đại học, nhưng
tôi đã rất ngây thơ khi chọn một trường đại học danh giá ngang hàng với
Stanford. Tất cả tiền tiết kiệm của bố mẹ tôi đã phải dành để đóng học
phí cho tôi. Sau sáu tháng, tôi chẳng thấy được ích lợi gì của việc học
đại học. Tôi chẳng có một câu trả lời nào về việc tôi sẽ làm gì với cuộc
đời của mình và cũng chẳng tin rằng trường đại học có thể giúp tôi trả
lời câu hỏi đó. Tôi đã tiêu tất cả tiền tiết kiệm của bố mẹ tôi dành dụm
phòng khi về hưu vào trường đại học. Vì vậy tôi đã quyết định bỏ học và
tin tưởng rằng rồi mọi chuyện cũng sẽ tốt đẹp thôi. Tại thời điểm đó,
mọi việc dường như có vẻ rất khó khăn nhưng khi nhìn lại, tôi lại thấy
rằng đó là một quyết định đúng đắn nhất của tôi. Giây phút mà tôi bỏ
học, tôi đã từ bỏ những môn học mà tôi không hề thích, thay vào đó, tôi
bắt đầu tìm hiểu những môn học khác có vẻ như thú vị hơn rất nhiều.
Mọi chuyện không diễn ra nhẹ nhàng một
chút nào. Tôi không có phòng trọ vì thế, tôi phải ngủ nhờ dưới sàn nhà
trong phòng trọ của các bạn tôi. Tôi kiếm tiền mua đồ ăn bằng 5$, tiền
công trả lại các chai Coca-cola và mối tuần tôi đi bộ 7 dặm qua phía bên
kia thành phố để có được một bữa ăn ngon ở trại Hare Krishna. Tôi rất
thích những món ăn ở đó. Sau này, tôi mới biết được rằng những gì mà tôi
đã phải trải qua khi cố gắng theo đuổi niềm đam mê của mình là vô giá.
Tôi sẽ lấy một ví dụ cho các bạn:
Có lẽ ở thời điểm đó, trường Reed là
trường duy nhất của cả nước giới thiệu nghệ thuật viết chữ đẹp. Ở tất
các các khu học xá, tất cả các poster, tiêu đề của tất cả các tranh vẽ
đều được viết tay rất đẹp. Vì tôi đã thôi học và không phải tham gia vào
những khóa học bắt buộc thông thường nên tôi đã quyết định tham gia
khóa học nghệ thuật viết chữ đẹp. Tôi học cách viết các chữ có nét ở
chân, những biến đổi về khoảng cách giữa các nét chữ, học cách trình bầy
một bản in lớn sao cho đẹp. Tôi nhận thấy rằng đây là một môn học mang
tính nghệ thuật, lịch sử và đẹp một cách tinh vi mà khoa học không thể
làm được.
Những thứ đó dường như chẳng có ý nghĩa
thực tế gì cho cuộc sống của tôi. Tuy nhiên, 10 năm sau này, khi chúng
tôi đang thiết kế thế hệ đầu tiền của máy tính Machintosh, tất cả những
điều đó dường như lại trở lại với tôi và chúng tôi đã thiết kế để cài
đặt tất cả những mẫu chữ đó vào máy tính, Machintosh là máy tính đầu
tiên có những mẫu chữ nghệ thuật rất đẹp. Nếu như tôi không tham gia vào
khóa học đó ở trường thì Mac sẽ chẳng bao giờ có nhiều phông chữ như
vậy. Kể từ khi Windows copy những mẫu chữ đó của Mac thì không có một
máy tính cá nhân nào không có những phông chữ đó. Nếu tôi không bỏ học
và không tham gia vào khóa học viết chữ đẹp thì tất cả các máy tính cá
nhân bây giờ có thể chẳng có được chúng. Tất nhiên là khi tôi đang ở
trường đại học thì tôi không thể kết nối những điểm mốc đó khi nó còn
đang ở tương lai phía trước. Nhưng 10 năm sau thì những điều đó rất, rất
rõ ràng.

Một lần nữa tôi muốn nói với các bạn
rằng, chúng ta không thể biết những điểm mốc có nối kết với nhau trong
tương lai không, các bạn chỉ có thể biết những điều đó khi nhìn lại mà
thôi. Vì thế, các bạn hãy tin tưởng rằng, theo một cách nào nó, những
điểm mốc sẽ nối kết với nhau trong tương lai của bạn. Các bạn cũng cần
phải tin vào một số thứ khác như: sự quyết tâm, vận mệnh, cuộc sống,
nhân quả hoặc bất cứ cái gì. Phương pháp đó chưa bao giờ làm tôi thất
vọng và nó đã tạo ra những thay đổi trong cuộc sống của tôi.
Câu chuyện thứ hai của tôi là về tình yêu và sự mất mát.
Tôi đã rất may mắn khi tôi đã muốn bắt
đầu làm việc từ rất sớm. Woz và tôi đã bắt đầu những trang đầu tiên cho
lịch sử của Apple trong gara của bố mẹ tôi khi tôi mới 20 tuổi. Chúng
tôi đã làm việc rất chăm chỉ để sau 10 năm, từ chỗ chỉ có 2 người, trong
cái gara bé nhỏ, Apple đã phát triển thành một công ty trị giá 2 tỷ đô
la Mỹ với hơn 4000 nhân viên. Một năm trước khi tôi vừa bước sang tuổi
30, chúng tôi bỏ đi sáng tạo đầu tiên của mình – máy tính Mackintosh.
Sau đó, tôi bị sa thải. Làm sao mà bạn lại có thể bị sa thải bởi một
công ty mà bạn đã sáng lập ra nó ? Oh, khi mà Apple đã phát triển lớn
hơn, tôi đã thuê một người mà tôi đánh giá là có khả năng cùng tôi lãnh
đạo công ty.
Khoảng một năm gì đó, tình hình có vẻ
rất khả quan. Nhưng sau đó, quan điểm của chúng tôi về tương lai bắt đầu
khác nhau, thậm chí chúng tôi còn trở nên bất hòa. Khi có mối bất hòa
đó xẩy ra giữa chúng tôi, hội đồng quản trị đã đứng về phía anh ta, và
tôi, ở tuổi 30, đã bị sa thải một cách rất rõ ràng. Những điều mà tôi
theo đuổi trong suốt cuộc đời đã biến mất, chúng đã bị phá hủy.
Trong một vài tháng, tôi đã thực sự
chẳng biết phải làm cái gì. Tôi cảm giác rằng mình đã làm cho những thế
hệ đi trước tôi thất vọng và rằng tôi đã đánh rơi lá cờ khi nó đã được
chuyền đến tay tôi. Tôi đã gặp David Packard và Bob Noyce, cố gắng xin
lỗi cho việc cư xử không hay của mình. Tôi đã thua một cách rõ ràng và
thậm chí, tôi đã có ý định bỏ cuộc. Nhưng có một cái gì đó bắt đầu chậm
chậm sáng lên trong tôi. Tôi vẫn rất yêu quý những gì tôi đã tạo ra. Sự
việc xảy ra ở Apple có thay đổi tình yêu đó một chút nhưng trong tôi,
tình yêu ấy vẫn còn. Chính vì thế, tôi đã quyết định bắt đầu lại.
Ngay lúc đó tôi không nhận thấy, nhưng
sau này, tôi mới biết rằng việc tôi bị Apple sa thải hóa ra lại là một
việc tốt đẹp nhất trong cuộc đời tôi. Gánh nặng của sự thành công đã
được thay thế bằng ánh sáng của sự bắt đầu mới tuy không có điều gì chắc
chắn. Tôi đã để cho mình tự do bước vào một quãng đời đầy những sáng
tạo của cuộc đời mình.
Trong khoảng 5 năm sau đó, tôi đã bắt
đầu xây dựng công ty NeXT và một công ty khác tên là Pixar. Tôi gặp và
đã yêu một người phụ nữ tuyệt vời, chính là vợ tôi sau này. Pixar đã
sáng tạo ra phim truyện hoạt hình máy tính đầu tiên trên thế giới, câu
chuyện đồ chơi. Hiện tại, nó đã trở thành xưởng phim hoạt hình thành
công nhất trên thế giới. Một sự kiện thay đổi đáng ghi nhớ đã xảy ra khi
Apple mua NeXT, tôi trở lại Apple, những kỹ thuật mà NeXT đã phát triển
trở thành nguồn sinh khí cho thời kỳ phục hồi của Apple.
Tôi và Laurene cũng có một gia đình hạnh phúc.
Tôi hoàn toàn tin tưởng rằng tất cả
những điều đó sẽ chẳng bao giờ xảy ra nếu tôi không bị Apple sa thải. Đó
là một viên thuốc đắng nhưng tôi chắc bệnh nhân sẽ rất cần đến nó.
Đôi khi cuộc sống dường như muốn
cố tình đánh ngã bạn. Nhưng hãy đừng mất lòng tin. Tôi biết chắc chắn
rằng, điều duy nhất đã giúp tôi tiếp tục bước đi chính là tình yêu của
tôi dành cho những gì tôi đã làm. Các bạn phải tìm ra được cái các bạn
yêu quý. Điều đó luôn đúng cho công việc và cho cả những người thân yêu
của bạn. Công việc sẽ chiếm phấn lớn cuộc đời bạn và cách duy nhất để
thành công một cách thực sự là hãy làm những việc mà bạn tin rằng đó là
những việc tuyệt vời. Và cách để tạo ra những công việc tuyệt vời là bạn
hãy yêu việc mình làm. Nếu như các bạn chưa tìm thấy nó, hãy tiếp tục
tìm kiếm. Đừng bỏ cuộc bởi vì bằng trái tim bạn, bạn sẽ biết khi bạn tìm
thấy nó. Và cũng sẽ giống như bất kỳ một mối quan hệ nào, nó sẽ trở nên
tốt dần lên khi năm tháng qua đi. Vì vậy hãy cố gắng tìm kiếm cho đến
khi nào bạn tìm ra được tình yêu của mình, đừng từ bỏ.
Câu chuyện thứ ba của tôi là về cái chết.
Khi tôi 17 tuổi, tôi đã đọc được một câu
châm ngôn như sau: Nếu bạn sống mỗi ngày đều như ngày cuối cùng của
cuộc đời mình, một ngày nào đó bạn sẽ hoàn toàn tin tưởng rằng bạn đã
đúng. Câu châm ngôn đó đã để lại ấn tượng rất sâu trong tôi và kể từ đó,
trong suốt 33 năm qua, tôi luôn nhìn vào gương mỗi buổi sáng và tự hỏi
mình: nếu ngày hôm nay là ngày cuối cùng của cuộc đời tôi, tôi sẽ muốn
làm gì và tôi chuẩn bị làm gì hôm nay? Và nếu trong nhiều ngày, câu trả
lời vẫn là “không” thì tôi biết, tôi cần phải thay đổi điều gì đó.
Suy nghĩ rằng mình sắp chết chính là
điều quan trọng đã động viên tôi tạo ra cơ hội lớn cho cuộc đời mình.
Bởi vì tất cả mọi điều từ sự kỳ vọng của mọi người vào bạn, tất cả mọi
niềm tự hào cho đến nỗi sợ phải đối mặt với sự xấu hổ hay thất bại, tất
cả sẽ biến mất khi bạn phải đối mặt với cái chết. Khi đó, chỉ còn lại
điều gì thực sự quan trọng.Ý nghĩ rằng chúng ta đang đối mặt với cái
chết, khi chúng ta sắp chẳng còn gì nữa, là cách tốt nhất mà tôi biết để
tránh khỏi việc chúng ta cảm thấy sợ hãi khi sắp đánh mất đi thứ gì đó.
Chẳng có lý do gì để bạn không lắng nghe sự mách bảo của trái tim mình.
Khoảng một năm trước đây tôi đã bị chẩn
đoán là bị ung thư. Tôi đã chụp cắt lớp lúc 7:30 sáng và trên phim hiện
rõ ràng một khối u trong tuyến tụy. Thậm chí tôi chẳng biết tuyến tụy là
cái gì. Các bác sỹ nói với tôi rằng đây là một dạng của ung thư và bệnh
này không chữa được, rằng tôi nên chuẩn bị tinh thần mình sẽ chỉ sống
được từ 3 đến 6 tháng nữa thôi. Bác sỹ của tôi khuyên tôi về nhà và sắp
xếp lại các công việc của mình, đó là cách họ nói khi khuyên bệnh nhân
chuẩn bị cho cái chết. Điều đó có nghĩa là hãy về và sử dụng mấy tháng
còn lại để nói với các con bạn những gì mà bạn dự định sẽ nói với chúng
trong khoảng mười năm tới. Điều đó cũng có nghĩa là hãy cố gắng kín đáo
để gia đình bạn có thể chấp nhận điều này một cách dễ dàng hơn. Điều đó
có nghĩa là bạn hãy nói lời vĩnh biệt.
Tất cả mọi ngày tôi đều sống với sự chẩn
đoán đó. Sau đó, vào một buổi tối, tôi tiến hành kiểm tra sinh thiết,
họ đút một cái ống qua cổ họng tôi, luồn sâu xuống dạ dày, sâu xuống
ruột, ấn một cái kim vào tuyến tụy của tôi để lấy mẫu một số tế bào của
khối u. Khi đó, tôi rất bình thản, nhưng vợ tôi, người có mặt lúc đó đã
kể với tôi rằng khi các bác sỹ phân tích những tế bào đó dưới kính hiển
vi, họ đã reo lên khi phát hiện ra rằng đây là một trường hợp ung thư
tuyến tụy hiếm hoi có thể chữa được bằng cách phẫu thuật. Tôi đã được
phẫu thuật và bây giờ tôi đã khỏe lại.
Đó là cảm giác mà tôi đã có khi phải đối
mặt với cái chết và tôi cũng hy vọng tôi sẽ còn cái cảm giác đó một vài
thập kỉ nữa. Khi đã từng trải qua điều đó, tôi có thể nói với các bạn
một cách chắn chắn hơn là chỉ đơn thuần nhắc đến cái chết như là một
điều hữu ích nhưng chỉ hoàn toàn là một nội dung mang tính trí tuệ mà
thôi.
Không ai muốn chết. Thậm chí những người
muốn được lên thiên đàng cũng không muốn chết chỉ vì muốn được lên đó.
Và cái chết là cái đích mà tất cả chúng ta đều phải đến, không ai trong
chúng ta thoát khỏi nó. Và đó là cách mà nó phải diễn ra bởi lẽ cái chết
chính là sáng tạo tuyệt vời nhất của cuộc sống. Đó chính là tác nhân
thay đổi cuộc sống. Nó loại đi những người già để mở đường cho những
người trẻ. Ngay lúc này, các bạn đang là những người trẻ tuổi, nhưng sẽ
không lâu nữa, khi các bạn tốt nghiệp, rồi trở nên già đi, và sẽ bị loại
bỏ.
Tôi xin lỗi vì có vẻ như tôi hơi xúc động nhưng điều đó là sự thật.
Thời gian của các bạn là có hạn, vì thế đứng lãng phí để sống cho một cuộc đời ai đó. Đừng
nhốt mình trong những tín điều nào đó, sống như vậy là sống bằng suy
nghĩ của những người khác. Đừng để quan điểm của những người khác làm mờ
nhạt đi quan điểm của chính bản thân bạn. Điều quan trọng nhất là bạn
hãy dũng cảm đi theo sự mách bảo của trái tim và trực giác của mình.
Bằng cách nào đó, chúng biết rõ bạn thực sự muốn trở thành cái gì. Những
điều khác chỉ là thứ yếu.
Khi tôi còn trẻ, có một cuốn sách kỳ lạ
được xuất bản với cái tên Cẩm nang toàn thế giới, cuốn sách này giống
như kinh thánh của thế hệ chúng tôi. Người sáng tạo ra cuốn sách này là
Steward Brand, một nghiên cứu sinh ở Menlo Park, cách đây không xa. Anh
ta đã tạo ra nó bằng cảm giác đầy tính thi sỹ của mình. Thời điểm đó là
vào cuối thập kỷ 60, trước khi có máy tính cá nhân và máy tính sách tay.
Tất cả cuốn sách được đánh bằng máy chữ, cắt bằng kéo và bằng máy ảnh.
Nó giống như trang Google trên giấy vậy, 35 năm trước khi có trang
Google. Nó thực sự mang tính duy tâm, được tạo ra từ những công cụ tinh
xảo và những ý tưởng vĩ đại.
Steward và các đồng sự của ông đã xuất
bản một số tập của Cẩm nang toàn thế giới và sau đó, họ xuất bản tập
cuối cùng. Thời gian đó vào khoảng giữa những năm 70 và tôi chỉ bằng
tuổi các bạn bây giờ. Ở trang bìa sau của cuốn sách có in ảnh một con
đường vùng nông thôn trong ánh bình minh, điều mà bạn có thể tìm thấy sự
an bình nếu bạn là người ưa mạo hiểm. Bên dưới tấm ảnh có dòng chữ:
“Hãy luôn khao khát. Hãy cứ dại khờ“ Đó là lời tạm biệt của họ khi kết
thúc cuốn sách. “Hãy luôn khao khát. Hãy cứ dại khờ” Và tôi luôn cầu
chúc điều đó cho chính mình. Ngày hôm nay, các bạn đã tốt nghiệp và
chuẩn bị bước vào con đường mới, tôi cầu chúc điều đó cho các bạn.
Hãy luôn khao khát. Hãy cứ dại khờ.
Cảm ơn các bạn rất nhiều!